Zakończył się etap konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych dotyczących projektów ustaw Prawo oświatowe oraz Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe. Projekty skierowane zostały dziś do rozpatrzenia przez Stały Komitet Rady Ministrów.
Projekty aktów prawnych zaprezentowane zostały przez minister edukacji Annę Zalewską 16 września.
W ramach konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych MEN otrzymało:
- opinie ze strony 13 ministrów oraz Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Rządowego Centrum Legislacji;
- 90 opinii od partnerów społecznych, w tym przede wszystkim od nauczycieli, rodziców oraz uczniów;
- 17 opinii od organów i instytucji państwowych;
- ponad 2400 komentarzy od obywateli.
Harmonogram dalszych prac nad projektami ustaw:
- 3 listopada – rozpatrzenie projektu ustaw przez Stały Komitet Rady Ministrów;
- 8 listopada – rozpatrzenie ustaw przez Radę Ministrów;
- listopad – przekazanie projektu ustaw do Sejmu;
- listopad/grudzień – prace parlamentarne nad ustawami, skierowanie projektu ustaw do podpisu Prezydenta RP;
- styczeń – wejście w życie ustaw.
W trakcie konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych MEN otrzymało opinie o charakterze szczegółowym. Najważniejsze z nich dotyczyły m.in. zmiany ustroju szkolnego, finansowania reformy i harmonogramu jej wprowadzenia oraz sytuacji nauczycieli w okresie wdrażania zmian, w tym ochrony ich miejsc pracy.
Projekt ustawy – prawo oświatowe
Ustawa – przepisy wprowadzające ustawę – prawo oświatowe
W myśl reformy systemu oświaty z 1999 r., wprowadzenie do polskiego systemu edukacyjnego nowego typu szkoły, tj. samodzielnie funkcjonującego gimnazjum, miało być metodą na wyrównanie szans edukacyjnych uczniów oraz podniesienie jakości nauczania. Wprowadzenie gimnazjum miało być wstępem do reformowania kształcenia średniego i zasadniczego. Gimnazjum miało kumulować potencjał kadry nauczycielskiej i potencjał materialny szkoły. Miało być też programowo związane ze szkołami ponadgimnazjalnymi, jako pierwszy stopień kształcenia średniego. Jednak wdrożenie nowego typu szkoły spotkało się z negatywną oceną znacznej części społeczeństwa.
W związku z niedokończeniem reformy szkół ponadgimnazjalnych, gimnazjum pozostało w silnych związkach ze szkołą podstawową i zaczęło się do niej upodabniać (obecnie prawie 60 % gimnazjów nie osiąga pierwotnie zakładanej liczby uczniów).
Przez ostatnich kilka lat szkoła straciła swoją wychowawczą funkcję. W związku z tym kluczowe jest stworzenie spójnej i drożnej struktury organizacji szkół oraz wydłużenie okresu kształcenia i wychowania w jednej szkole, w tej samej grupie rówieśniczej. Konieczne jest także wspieranie działań na rzecz dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Równocześnie niepokojąca jest diagnoza obecnego stanu kształcenia w liceach ogólnokształcących i szkołach zawodowych. Liceum ogólnokształcące w praktyce skrócone zostało do dwóch lat. Dodatkowo koncentracja godzin na wybranych 2-4 przedmiotach rozszerzonych spowodowała, iż utraciło ono charakter szkoły ogólnokształcącej. W klasie I liceum kontynuowana jest edukacja gimnazjalna, a kolejne 1,5 roku to „kurs przygotowawczy” do egzaminu maturalnego.
Niż demograficzny to istotne wyzwanie dla systemu edukacji. Liczba uczniów szkół podstawowych w roku 2016 jest mniejsza o 12% (308 tys. uczniów) od tej z roku 2005. Tym samym, liczba uczniów gimnazjów od roku szkolnego 2005/2006 systematycznie spada, zmniejszając się o ok. 33% w roku szkolnym 2016/17. Jednakże, mimo dużego spadku liczby uczniów, liczba gimnazjów wciąż rośnie. Sytuacja ta będzie wiązała się z trudnościami z finansowaniem gimnazjów. Ze względu na niż demograficzny w ostatnich latach szkoły łączone były w zespoły gimnazjów i szkół podstawowych, co jest niezgodne z założeniami reformy z 1999 r. Założenia reformy wskazywały gimnazja jako samodzielne szkoły.
Szkoły zawodowe, zwłaszcza zasadnicze, nie są atrakcyjne dla znacznej części młodzieży i pochodzi z nich najwięcej bezrobotnych absolwentów (ze stopą bezrobocia ponad 40% w przypadku absolwentów szkół zasadniczych i ponad 30% w przypadku absolwentów technikum i szkół policealnych).
Niezrealizowanie założeń reformy oraz niezadowalająca diagnoza obecnego stanu liceów ogólnokształcących i szkół zawodowych stanowią podstawę proponowanej nowej struktury szkół oraz zmian w podstawach programowych.
Dodatkowo niezwykle ważnym elementem wprowadzania zmian w systemie edukacji jest ratowanie potencjału polskiej edukacji. Szczególnie istotne staje się to w przypadku tzw. „małych szkół”, będących centrami edukacji kulturalnej, w których – w małych środowiskach – realizowany jest proces uczenia się przez całe życie.
Plany reformy
Ustrój szkolny z obecnego systemu 6-letniej szkoły podstawowej, 3-letniego gimnazjum, 3-letniego liceum ogólnokształcącego, 4-letniego technikum i 3-letniej zasadniczej szkoły zawodowej ulegnie przekształceniu. Docelowa struktura szkolnictwa, zaproponowana w ustawie – Prawo oświatowe, będzie obejmowała:
- 8-letnią szkołę podstawową,
- 4-letnie liceum ogólnokształcące,
- 5-letnie technikum,
- 3-letnią branżową szkołę I stopnia,
- 3-letnią szkołę specjalną przysposabiającą do pracy,
- 2-letnią branżową szkołę II stopnia,
- szkołę policealną.
Zaproponowane w projektach ustaw rozwiązania wdrażające i przejściowe:iązania wdrażające i przejściowe:
- Umożliwią przekształcenie struktury szkolnej w sposób efektywny dla organów prowadzących szkoły publiczne i niepubliczne, jednocześnie gwarantując właściwe warunki realizacji obowiązku szkolnego i obowiązku nauki uczniom szkół ulegających wygaszeniu lub przekształceniu;
- Zagwarantują właściwe zarządzanie szkołami w okresie przejściowym przez powierzenie doświadczonej oświatowej kadrze kierowniczej, dotychczasowym dyrektorom, przeprowadzenie procesu przekształceń, bez potrzeby przeprowadzania w tym okresie zmian na stanowiskach kierowniczych w szkołach (dotychczasowi dyrektorzy pełnią funkcje do zakończenia swojej kadencji);
- Umożliwią płynne przechodzenie nauczycieli ze szkół starego systemu do szkół nowego systemu bez konieczności rozwiązywania i ponownego zawierania umów o pracę oraz ochronę miejsc pracy nauczycieli.
Zmiany ustroju szkolnego
Zmiany ustroju szkolnego opisane w projekcie ustawy Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe będą miały charakter ewolucyjny i rozpoczną się od roku szkolnego 2017/2018.
W zaprojektowanych przepisach założono, że w okresie przejściowym (pozostawiono samorządom okres 5 lat na dostosowanie sieci szkół do docelowego stanu) samorządy będą dysponowały dużą swobodą w zakresie organizowania pracy swoich szkół. Wprowadzono wiele możliwości przekształcania szkół, m.in.:
- a) zespół szkół, w skład którego wchodzi dotychczasowa 6-letnia szkoła podstawowa i dotychczasowe gimnazjum stanie się z mocy prawa 8-letnią szkołą podstawową;
- b) gimnazja samodzielne mogą zostać przekształcone w szkołę podstawową, w liceum, technikum, branżową szkołę lub mogą zostać włączone do któregoś z nowo powstałych typów szkół.
Decyzja co do formy i czasu przekształcenia gimnazjum albo jego włączenia do innej szkoły należeć będzie do kompetencji samorządu prowadzącego gimnazjum, osoby prawnej niebędącej jednostką samorządu terytorialnego lub osoby fizycznej prowadzącej dotychczasowe publiczne lub niepubliczne gimnazjum.
Wygaszanie gimnazjum może być realizowane w różnych wariantach, tj. poprzez:
- przekształcenie dotychczasowego gimnazjum w ośmioletnią szkołę podstawową lub
- włączenie gimnazjum do ośmioletniej szkoły podstawowej,
- przekształcenie gimnazjum w liceum ogólnokształcące albo technikum,
- włączenie gimnazjum do liceum ogólnokształcącego albo technikum,
- przekształcenie dotychczasowego gimnazjum w branżową szkołę I stopnia lub włączenie gimnazjum do branżowej szkoły I stopnia.
Finansowanie reformy
Reforma jest przeliczona, przedyskutowana i zaplanowana. Przy projektowaniu zmian przewidzieliśmy finansowanie zwiększonych wydatków samorządów związanych z reformą.
W 2017 r. samorządy będą miały większe wydatki w związku z wprowadzeniem VII klasy szkoły podstawowej. Jednak klas VII będzie w skali kraju więcej niż byłoby w sumie I klas gimnazjum. Wynika to z faktu, że w systemie mamy więcej szkół podstawowych, a oddziały klasowe w szkołach podstawowych mają mniejszą liczbę uczniów niż w gimnazjach. Prognozujemy, że wydatki na zwiększoną liczbę oddziałów klas VII. Takie kwoty zapewniamy w subwencji.
W 2017 r. w subwencji dysponujemy kwotą około 300 mln zł dla samorządów na dostosowanie szkół do reformy, m.in. na wyposażenie pracowni, zakup krzeseł, ławek, modernizację toalet. Dodatkowo planujemy corocznie pieniądze dla samorządów na te zadania z rezerwy 0,4 proc. subwencji oświatowej. Rocznie kwota tej rezerwy wynosi około 168 mln zł każdego roku.
W projekcie budżetu na rok 2017, subwencja oświatowa wzrosła w stosunku do roku 2016 o 413 mln zł. Pieniądze te pokryją waloryzację wynagrodzeń nauczycieli.
Od 2017 r. subwencją oświatową będą także objęte dzieci sześcioletnie w przedszkolach, w wysokości 4 300 zł średnio na dziecko. Łącznie samorządy dostaną dodatkowo na ten cel subwencję w roku 2017 w kwocie 1 mld 436 mln zł.
Poza tym znacznie zmniejszyła się liczba dzieci w szkole – mniej 6-latków poszło do szkoły (to konsekwencja podwyższenia wieku obowiązku szkolnego i przyznania prawa rodzicom co do wyboru miejsca realizacji nauki ich 6-letnich dzieci). Mniej jest także słuchaczy szkół dla dorosłych. W związku z tym subwencja dla samorządów powinna być zmniejszona o kwotę 1 mld 765 mln zł. Dzięki działaniom MEN tak się jednak nie stało. Samorządy dostaną pieniądze mimo, że nie ponoszą kosztów finansowania tych dzieci w szkole.
W 2017 roku samorządy poniosą również wydatki z tytułu zmian w kształceniu zawodowym i prowadzeniu oddziałów przygotowawczych. Szacujemy, że te wydatki będą na poziomie około 15 mln zł. Mamy pieniądze w subwencji.
Nie będzie problemu z kumulacją roczników
Kwestia dwóch (a nawet trzech) roczników uczniów, którzy w tym samym roku szkolnym rozpoczną naukę w klasie I liceum była przedmiotem analizy ekspertów przygotowujących założenia zmian w ustroju szkolnym.
W roku szkolnym 2019/2020 liczba uczniów wzrośnie do 641 tys., przekraczając nieznacznie poziom z 2010 r. Wtedy naukę w 3-letnim liceum rozpocznie ostatni rocznik gimnazjalistów, a w 4-letnim liceum pierwsi absolwenci 8-klasowej szkoły podstawowej. Obie grupy uczniów będą jednak realizowały odrębne programy nauczania, dlatego nie będzie możliwości, aby spotkały się w tej samej klasie.
Każda z tych grup uczniów przystąpi do matury po 12 latach nauki (6+3+3 lub 8+4). Uczniowie ci nie będą także rywalizować w rekrutacji na studia, bowiem w 2022 roku absolwentami liceum będą uczniowie z rocznika 2003 i 2004 (sześciolatki), czyli dzieci, które w obecnym roku szkolnym ukończyły klasę VI szkoły podstawowej, a w 2023 z rocznika 2004 i 2005 (sześciolatki), które w tym roku szkolnym ukończyły klasę V szkoły podstawowej.
Ponadto, zadaniem rady powiatu będzie ustalenie takiego planu sieci publicznych, aby umożliwić młodzieży zamieszkującej na obszarze powiatu realizację obowiązku nauki. W tym celu część gimnazjów zostanie przekształcona w szkoły ponadpodstawowe. Należy zauważyć, że część gimnazjów funkcjonowało w zespole szkół, w których funkcjonowała również szkoła ponadgimnazjalna. Tym samym zakres miejsc dostępny w rekrutacji na rok szkolny 2019/2020 w tych szkołach zwiększy się o miejsca dotąd dostępne dla gimnazjalistów.
Zadania organów prowadzących publiczne i niepubliczne szkoły w zakresie wprowadzania reformy
W ramach konsultacji szczegółowe uwagi w tym zakresie do MEN zgłosiły zarówno samorządy jak i podmioty reprezentujące osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego prowadzące szkoły publiczne i niepubliczne oraz związki zawodowe zrzeszające nauczycieli.
W projekcie ustawy uwzględniliśmy uwagi usprawniające i uelastyczniające proces wdrażania nowej struktury szkolnej z zachowaniem przepisów gwarantujących powstanie sieci szkolnych zabezpieczających właściwe warunki realizacji obowiązku szkolnego i obowiązku nauki.
Sytuacja nauczycieli w okresie wdrażania zmian
W projekcie ustawy zostały zaplanowane przepisy mające na celu ochronę miejsc pracy nauczycieli. Z mocy prawa nauczyciele szkół obecnego systemu stają się nauczycielami szkół nowego systemu ze zmienioną strukturą szkół.
Zaprojektowano również przepisy mające na celu usprawnienie polityki kadrowej w okresie wdrażania zmian. Wprowadzono między innymi elastyczność przepisów dotyczących możliwości przenoszenia nauczycieli do pracy w innych szkołach lub na innych stanowiskach, zgodnie z posiadanymi przez nich kwalifikacjami. Ponadto zaproponowano w stosunku do pracowników administracji i obsługi, rozszerzenie stosowania przepisów ustawy o pracownikach samorządowych, dotyczących pracowników zatrudnionych na stanowiskach urzędniczych w zakresie możliwości przenoszenia do innego miejsca pracy.
Status dyrektorów i wicedyrektorów szkół
W celu sprawnego przeprowadzenia szkół przez proces przekształceń, przepisy ustawy przewidują powierzenie tego zadania doświadczonej oświatowej kadrze kierowniczej. Dyrektorzy szkół obecnego systemu staną się dyrektorami szkół w nowej strukturze, np. dyrektor 6-letniej szkoły podstawowej stanie się dyrektorem 8-letniej szkoły podstawowej – do zakończenia kadencji.
Zgodnie z przyjętą zasadą, w sytuacji przekształceń polegających na włączaniu gimnazjów do innych typów szkół, np. do szkół podstawowych czy liceów ogólnokształcących, dotychczasowi dyrektorzy tych szkół nadal będą pełnić swą funkcję aż do zakończenia kadencji. Natomiast dyrektorzy gimnazjów, w których kształcenie będzie wygaszane staną się wicedyrektorami, do końca okresu na jaki zostało im powierzone stanowisko dyrektora gimnazjum.
Ponadto, w ramach konsultacji społecznych została uwzględniona uwaga dotycząca doprecyzowania przepisów dotyczących przedłużania powierzenia stanowiska dyrektora i powierzania pełnienia obowiązków dyrektora gimnazjum, które nie zostanie przekształcone.
Podstawa programowa i podręczniki
Obecnie w Ministerstwie Edukacji Narodowej trwają prace nad zmianą w zakresie podstawy programowej. Propozycje zmian w tym zakresie zostaną przedstawione do konsultacji jeszcze w listopadzie br. Pozwoli to także wydawcom na przygotowanie nowych podręczników do klas, które zostaną objęte zmianami programowymi w roku szkolnym 2017/2018 i latach kolejnych.
Kształcenie zawodowe
Mając na uwadze, iż kształcenie zawodowe powinno być ściśle powiązane z potrzebami pracodawców zostały utworzone zespoły partnerów społecznych reprezentatywnych dla poszczególnych zawodów szkolnictwa zawodowego (przedstawicieli pracodawców).
Zespoły zidentyfikują potrzeby kwalifikacyjno-zawodowe na rynku pracy w poszczególnych branżach/zawodach szkolnictwa zawodowego oraz dokonają przeglądu klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego i podstaw programowych kształcenia w zawodach.
W oparciu o przedstawione rekomendacje modyfikacji ulegną, za zgodą ministrów właściwych dla zawodów, podstawy programowe kształcenia w zawodach. W przypadku szkół prowadzących kształcenie zawodowe przewiduje się, że wymiar tego kształcenia nie ulegnie zmniejszeniu w stosunku do obecnie ustalonego wymiaru godzin.
Podczas konsultacji społecznych pojawił się pomysł wprowadzenia zajęć z doradztwa zawodowego w klasie II i III liceum ogólnokształcącego (zamiast w klasie I). Zgodnie projektem ustawy – Prawo oświatowe ramowe plany nauczania będą zawierały minimalny wymiar godzin zajęć z zakresu doradztwa zawodowego. Szczegółowe rozwiązania dotyczące realizacji tych zajęć w poszczególnych klasach zostaną określone w rozporządzeniu w sprawie ramowych planów nauczania, po konsultacjach z ekspertami w tym zakresie.
Egzaminy
Sprawdzian po zakończeniu szkoły podstawowej
Egzamin 8-klasisty będzie przeprowadzany od roku szkolnego 2018/2019 na zakończenie ostatniej klasy szkoły podstawowej w nowym systemie.
W latach szkolnych 2018/2019, 2019/2020, 2020/2021 egzamin ten przeprowadzany będzie z trzech obowiązkowych przedmiotów: języka polskiego, języka obcego nowożytnego i matematyki. Natomiast od roku szkolnego 2021/2022 do przedmiotów obowiązkowych dołączy także jeden z przedmiotów do wyboru: biologia, chemia, fizyka, geografia lub historia.
Wyniki uzyskane na egzaminie 8-klasisty ze wskazanych przedmiotów pozwolą określić poziom kompetencji uczniów kończących szkołę podstawową w kluczowych dziedzinach wiedzy, będących podstawą do podejmowania nauki na kolejnym etapie kształcenia.
Uczeń będzie przystępował do egzaminu 8-klasisty z tego języka obcego nowożytnego, którego uczy się w szkole w ramach obowiązkowych zajęć edukacyjnych. Wyniki egzaminu 8-klasisty przedstawione zostaną w formie procentów i na skali centylowej, obejmując wyniki z: języka polskiego, matematyki, języka obcego nowożytnego oraz – od roku szkolnego 2021/2022 – wynik z jednego wybranego przedmiotu spośród: historii, biologii, chemii, fizyki, geografii. Przystąpienie do egzaminu 8-klasisty będzie obowiązkowe. Wyniki uzyskane na tym egzaminie będą stanowić jedno z kryteriów rekrutacji do szkół ponadpodstawowych.
W związku z wprowadzeniem egzaminu 8-klasisty do 1 września 2017 r. Centralna Komisja Egzaminacyjna opracuje i ogłosi informatory zawierające w szczególności przykładowe zadania z języka polskiego, języka obcego nowożytnego i matematyki wraz z rozwiązaniami. Informatory obejmujące pozostałe przedmioty (historię, biologię chemię, fizykę, geografię) zostaną przedstawione do 1 września 2020 roku.
Egzaminy w branżowej szkole I i II stopnia
Uczniowie branżowej szkoły I stopnia będą przystępowali do jednego egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie (w obecnym systemie uczniowie zasadniczych szkół zawodowych zdają od 1 do 3 egzaminów – w zależności od liczby kwalifikacji wyodrębnionych w nauczanym zawodzie).
Ukończenie branżowej szkoły I stopnia (po zdaniu egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w danym zawodzie) umożliwi uzyskanie wykształcenia zasadniczego zawodowego i otrzymanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe.
W myśl przeprowadzonych uzgodnień międzyresortowych, absolwent branżowej szkoły II stopnia będzie mógł otrzymać świadectwo dojrzałości i kontynuować naukę na studiach wyższych po spełnieniu określonych warunków.
Absolwenci liceum ogólnokształcącego, technikum i branżowej szkoły II stopnia otrzymają jedno takie samo świadectwo dojrzałości. Oznacza to, że uczniowie kończący branżową szkołę II stopnia będą mogli ubiegać się o miejsce na dowolnym kierunku studiów.
Egzamin maturalny w branżowej szkole II stopnia będzie przeprowadzany – podobnie jak w przypadku absolwentów liceów ogólnokształcących i techników – z trzech przedmiotów obowiązkowych (języka polskiego, matematyki i języka obcego). Różnica w przypadku ucznia branżowej szkoły II stopnia, będzie dotyczyła konieczności przystąpienia do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w danym zawodzie.
Koncepcja nowej branżowej szkoły oparta jest na przekonaniu, że wiedza i umiejętności zawodowe w równym stopniu jak kształcenia ogólne powinny dać możliwość uzyskania wykształcenia na poziomie średnim, a w dalszej kolejności również wyższym.
Egzamin maturalny
Projekt ustawy wprowadza próg zdawalności (na poziomie 30% możliwych do uzyskania punktów) egzaminu maturalnego z jednego przedmiotu dodatkowego na poziomie rozszerzonym. Obecnie absolwenci mają obowiązek przystąpienia do egzaminu maturalnego z co najmniej jednego przedmiotu dodatkowego na poziomie rozszerzonym, ale nie jest określony próg zdawalności z tego egzaminu.
Po wprowadzeniu projektowanych zmian, świadectwo dojrzałości otrzyma absolwent, który przystąpił do egzaminu maturalnego z przedmiotów obowiązkowych oraz jednego wybranego przedmiotu dodatkowego i z każdego z nich (przeprowadzanych zarówno w części ustnej, jak i w części pisemnej) uzyskał co najmniej 30% możliwych do uzyskania punktów.
Dodatkowo przepisy wskazują termin przeprowadzenia tych egzaminów po raz pierwszy:
- egzamin ósmoklasisty – od roku szkolnego 2018/2019;
- egzamin maturalny dla absolwentów liceum ogólnokształcącego – od roku szkolnego 2022/2023 ‒ egzamin maturalny dla absolwentów technikum – od roku szkolnego 2023/2024;
- egzamin maturalny dla absolwentów branżowej szkoły II stopnia, którzy ukończyli kształcenie w branżowej szkole I stopnia jako absolwenci 8-letniej szkoły podstawowej – od roku szkolnego 2023/2024.
Egzaminy potwierdzające kwalifikacje
- Uczniowie, którzy w latach szkolnych 2017/2018–2019/2020 rozpoczną naukę w 4-letnim technikum przystąpią do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie na nowych zasadach.
- Uczniowie, którzy przed rokiem szkolnym 2017/2018 rozpoczęli naukę w 4-letnim technikum przystąpią do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie na dotychczasowych zasadach obowiązujących przed 1 września 2017 r.. Dla tych, którzy nie uzyskają promocji do klasy programowo wyższej przewidziano obowiązek przystąpienia do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie na nowych zasadach.
- Uczniowie i absolwenci 3-letnich zasadniczych szkół zawodowych przystąpią do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie na dotychczasowych zasadach.